2011 yılında kabul edilen yeni Türk Ticaret Kanunu devrim niteliğinde değişiklikler getiren bir düzenleme oldu. Bu kanun ile getirilen en önemli değişikliklerden birisi de bağımsız denetimle ilgiliydi. Eski kanunda yer alan ve çok fazla işlerliği bulunmayan murakıplık uygulaması kaldırılarak, onun yerine bağımsız denetim öngörüldü.
Kanuna göre; sermaye şirketleri olan anonim ve limited şirketlerin finansal tabloları ve faaliyet raporlarının uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye Denetim Standartlarına göre denetlenmesi gerekiyor. Denetime tabi olduğu halde, denetlettirilmemiş finansal tablolar ile yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu, düzenlenmemiş hükmünde sayılıyor. Serbest muhasebeci mali müşavir veya yeminli mali müşavir unvanını taşıyan ve Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu’nca yetkilendiren kişiler veya bu kişilerin kurduğu sermaye şirketleri denetçi olabiliyor. Denetçinin şirket genel kurulunca seçilmesi gerekiyor. 10 yıl içinde aynı şirket için toplam 7 yıl denetçi olarak seçilen denetçi 3 yıl geçmedikçe yeniden denetçi olarak seçilemiyor.
Kanunun yasalaşan ilk halinde bütün sermaye şirketlerinin bağımsız denetime tabi olması öngörülmüştü. Fakat yasanın yürürlüğe girmesine çok az bir süre kala bağımsız denetime tabi olacak şirketlerin Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmesi yönünde bir değişiklik yapıldı. Kanunun denetime ilişkin hükümleri 2013 yılında yürürlüğe girdi. Aynı yıl Ocak ayında Bakanlar Kurulu tarafından bağımsız denetime tabi olacak şirketler belirlendi.
Buna göre; halka açık şirketler bankalar, yatırım kuruluşları, finansal holdingler, finansal kiralama, faktöring, derecelendirme kuruluşları, portföy yönetim, sigorta ve emeklilik şirketleri gibi kamu yararını ilgilendiren şirketler ile aktif toplamı 150 milyon TL ve üstü, yıllık net satış hasılatı 200 milyon TL ve üstü ve çalışan sayısı 500 ve üstü kriterlerinden ikisini sağlayan şirketler bağımsız denetim kapsamına alındı. Oldukça yüksek olan bu kriterlere göre bağımsız denetime tabi olacak şirket sayısı 2.500 ile sınırlı kaldı.
Yaklaşık 1 milyon şirketin bulunduğu dikkate alındığında bu belirleme sonrasında birçok şirket denetimsiz kaldı. Yeni kanun murakıplık müessesesini de kaldırdığı için bu durum denetim boşluğuna neden oldu. Kanuna göre denetim dışında kalan şirketlerin denetim usullerinin ayrı bir yönetmelik ile belirlenmesi gerekiyor. Fakat bu yönetmelik halen yayımlanmadığı için bu konudaki tereddütler devam ediyor. Bununla birlikte, 2014 yılı Şubat ayında Bakanlar Kurulu tarafından denetime tabi şirketlere ilişkin kriterler bir miktar düşürüldü ve denetime tabi olan şirket sayısı 3.500’e yükseldi.
2015 yılı Şubat ayındaki Bakanlar Kurulu Kararı ile 2015 yılı için bu kriterler; 50 milyon aktif toplam, 100 milyon net satış hâsılatı ve 200 çalışan olarak belirlendi. 2013 ve 2014 yıllarında bu 3 kriterden herhangi ikisini sağlayan şirketler 2015 yılında bağımsız denetime tabi olacaklar. Bu karar ile yaklaşık 5.000 şirketin bağımsız denetime tabi olması öngörülüyor.
2000’li yılların başlarında ABD ve çeşitli Avrupa ülkelerinde yaşanan ve bağımsız denetçilerin de suçlanmasına neden olan finansal skandallar, bağımsız denetimle ilgili kuralların önemli oranda değişmesine neden oldu. Bu kapsamda çeşitli ülkelerde hem yatırımcıları, hem de kamuyu korumak amacıyla önemli yasal düzenlemeler yapıldı, bağımsız denetimi düzenlemek, gözetmek ve denetlemek amacıyla kamu gözetimi kurulları oluşturuldu.
Bu bağlamda ülkemizde de bir kanun hükmünde kararname ile 2011 yılında Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) oluşturuldu. Bu şekilde SPK, BDDK gibi kurumların kendi faaliyet alanlarıyla ilgili ayrı ayrı düzenlemeler yaptığı bağımsız denetim konusunda çok başlılığa son verilerek, tek başlı bir yapı oluşturuldu.
KGK tarafından, uluslararası denetim standartları ile uyumlu bir şekilde Türkiye Denetim Standartları oluşturuldu ve yayımlandı. Bağımsız denetim bu standartlara göre yürütülüyor. Bunun yanı sıra bugüne kadar yaklaşık 150 bağımsız denetim kuruluşu ile 10.500 bağımsız denetçi KGK tarafından yetkilendirilmiş durumda.
Başta bankacılık ve sermaye piyasaları olmak üzere ülkemizde uzun yıllardır bağımsız denetim uygulanıyordu. Yeni Türk Ticaret Kanunu ile bağımsız denetimin uygulama alanı daha da genişledi. Avrupa Birliği müktesebatına uyum amacıyla Bakanlar Kurulu kararlarıyla bağımsız denetime tabi şirket sayısı her yıl artıyor. Gelecek yıllarda bu sayının daha da artması bekleniyor. KGK’nın kurulması ise bağımsız denetimin gözetimi konusunda önemli ve çağdaş bir adım oldu.
Bağımsız denetim, şirketlerin finansal tablolarındaki bilgileri kullanan tüm taraflara güvence sağlayan, güven veren, kurumsallaşmalarına yol gösteren ve bu şekilde piyasaların sağlıklı işlemesine önemli katkısı olan bir faaliyettir. Bu nedenle bağımsız denetime tabi şirketlerin sayısının daha da artırılması, denetim dışında kalan şirketler için beklenen yönetmeliğin gecikmeden yayımlanması ve bunların da ötesinde şirketlerin düzenleme beklemeden düzenli olarak bağımsız denetim yaptırmaları büyük önem taşıyor.
Bakış Açısı
Gürdoğan Yurtsever
Türkiye İç Denetim Enstitüsü (TİDE) Başkanı
yurtsever@turcomoney.com
